Temat: Techniki, formy i środki kształcenia.
Podział Metod wg W. Okonia:
1. Podająca - metoda asymilacji wiedzy polega na uczeniu się poprzez przyswajanie wiedzy.
* Pogadanka - polega na rozmowie nauczyciela z uczniami, przy czym nauczyciel jest w tej rozmowie osobą kierującą. Nauczyciel stawia uczniom kolejne pytania, na które otrzymuje od nich odpowiedzi.
* Opowiadanie słowne - przedstawienie zdarzeń, faktów, procesów. Spełnia ono swoja funkcję gdy jest żywe, zwarte, obrazowe, pobudza uczucia uczniów.
* Prowadzenie opisu- polega na słownej charakterystyce przedmiotów, zjawisk, procesów, osób. Może być wspomagany pokazem obrazu, schematu. Opis i opowiadanie często się wzajemnie uzupełniają i przeplatają.
* Wykład informacyjny- zwany także konwencjonalnym, jest to słowne przekazanie określonych treści w sposób ciągłej wypowiedzi..
* Wyjaśnianie - jest to zwięzłe określenie faktu o charakterze teoretycznym. Często jest to podanie treści i zakresu nieznanego pojęcia czy zjawiska.
* Kierowanie korzystaniem ze źródeł informacji - są to po prostu używane przez nauczyciela różnego rodzaju źródła informacji takie jak: materiały drukowane, pamięć komputerowa, filmy itd.
2. Problemowa - metoda samodzielnego dochodzenia do wiedzy-uczenie się przez odkrywanie
* Wykład problemowy - polega na prowadzeniu wykładu lecz z nawiązaniem kontaktu z uczniami poprzez rozszerzenie ich aktywności.
* Gry dydaktyczne – te metody aktywizują grupę ponieważ zmuszają ich do umiejętności szukania informacji, przetwarzania ich, stawiania i rozwiązywania problemów
3. Eksponująca- metody waloryzujące wpływają na uczucia, postawy, system wartości i charakter-uczenie się przez przeżywanie
* Drama jako metoda nauczania oparta na bezpośrednim doświadczeniu życiowym ucznia, w której wykorzystuje się zmysł wyobraźnię' mowę ruch. Drama z racji swego integracyjnego charakteru najlepiej nadaję się do stosowania w nauczaniu początkowym.
Drama jako sposób pracy z uczniem oparta jest przede wszystkim na zabawie poprzez która aktywizuje się umysł i emocje.
* Film - ma na celu zdobycie informacji o pewnych wartościach filmu.
* Sztuka teatralna podobnie jak film, zawiera w swej treści pewne wartości, najczęściej natury moralnej, etycznej.
* Wystawa (ekspozycja) - stosujemy ją głównie do prezentacji dzieł sztuki plastycznej (obrazy, rzeźby, grafiki).
* Pokaz to zespół czynności dydaktycznych nauczyciela, który polega na demonstrowaniu przedmiotów, zjawisk, procesów i czynności, przy jednoczesnym umiejętnym kierowaniu uwagi uczniów na ich istotne cechy.
4. Praktyczna- uczenie się przez działanie.
* Metoda ćwiczeń przedmiotowych - ćwiczenie jest to wielokrotne powtarzanie czynności stanowiących treść ćwiczenia, zorganizowane w zaplanowany i przemyślany sposób i wymagające wykorzystania odpowiednich środków ułatwiających rozwijanie umiejętności. Ćwiczenia mogą być organizowane jako samodzielna praca uczniów, może odbywać się indywidualnie lub w grupach, czasami te dwie mogą się przeplatać.
* Metoda laboratoryjna - zajęcia laboratoryjne polegają na tym, że uczniowie samodzielnie przeprowadzają eksperymenty w celu zbadania przyczyn występowania jakiegoś zjawiska jego przebiegu i skutków
* Pomiar - to czynności wykonywane bądź przez nauczyciela w postaci pokazu, bądź bezpośrednio przez uczniów pracujących pod kierunkiem nauczyciela Pomiar najczęściej występuje w połączeniu z metodą laboratoryjną z pracą w gabinetach i pracowniach przedmiotowych.
Metody uczenia się:(metody wyodrębnione przez Półturzyckiego):
1. Metody recepcyjne – źródłem wiedzy jest sama rzeczywistość, czyli konkretne rzeczy,
zjawiska i procesy.
a) obserwacja:
- Istotna metoda zdobywania wiedzy w sposób bezpośredni;
- Dzięki obserwacji uczeń poznaje właściwościotoczenia
- Stosując obserwacje, uczeń musi sobie dokładnie uświadomić przedmiot, cel i
sposób obserwacji;
- Uczeń w toku obserwacji powinien spostrzegać za pomocą wszystkich zmysłów;
b) korzystanie ze słowa mówionego:
- słowo nauczyciela zapewniapoznanie przez uczniów znacznej części, wiadomości.
- Słuchanie wykładów, opowiadań, opisu, instrukcji, rozmów jest podstawowym
źródłem informacji w procesie nauczania i uczenia się.
c) rozmowa:
- Można ją wykorzystać dla przypomnienia ,utrwalenia wiedzy
- Rozmowa będzie miała wartości edukacyjne jeżeli słuchający uświadomi sobie jej
cel, czyli będzie wiedział czego chce się dowiedzieć z tej rozmowy;
- Nauczyciel swoja postawą powinien zachęcać uczniów do podejmowania
rozmów po przez zadawanie przez nich pytań z prośbą o wyjaśnienie niejasności;
d) korzystanie z podręczników:
- Jest to jedna z istotniejszych metod uczenia się i od opanowania zawartych w
nich treści zależą efekty naszego uczenia się;
- Poznanie treści podręcznika polega na umiejętnym i uważnym jego czytaniu, a
rozumieniu wszystkich słów, zdań i układu całego tekstu. A słowa, których nie
rozumiemy powinniśmy wyjaśnić za pomocą słownika lub encyklopedii;
- W poznawaniu treści podręcznika pomocne jest zróżnicowanie kroju czy czcionki
treści jak i wyrażenia drukowane pogrubioną lub rozstrzeloną czcionką;
2. Metody heurystyczne, badawcze – bazujące na samodzielnym dochodzeniu do
wiedzy:
a) korzystanie z dyskusji:
− dyskusja – jest grupową formą rozważania i roztrząsania danego problemu,
która zmierza do poznania bardziej obiektywnej jego istoty, wartości ,
przydatności przez wspólną wymianę myśli, doświadczeń i poglądów;
− główny cel dyskusji – działanie zmierzające do wspólnego celu jakim jest
rozwiązanie jakiegoś problemu;
b) uczenie się przez rozwiązywanie problemów:
− Ta metoda stanowi ważny rodzaj działalności uczniów oparty na
samodzielnym poznaniu świata, jest szczególnie korzystna, gdyż ogranicza
przyswajanie gotowej treści, a podstawa uczenia się stanowi własną
aktywność umysłową lub praktyczną uczniów.
c) uczenie się przez badanie:
− Podstawowym warunkiem uczenia sie przez badanie jest stworzenie przez
nauczyciela norm organizacyjnych działalności badawczej uczniów, które
umożliwiają im samodzielne dostrzeżenie i sformułowanie problemów
badawczych, projektowanie i przeprowadzanie badań, analizę i interpretację
wyników badań;
3.Metody ekspresyjne – opierają się na uczeniu przez przezywanie:
a) udział w dramie – pozwala na wzbogacenie intelektualne i emocjonalne
doświadczenia przez wykorzystanie tematów i opowiadań, pomysłów i myśli, uczuć,
postaci z prawie każdego i dowolnego dostępnego źródła. Rozwija koncentracje i
wyobraźnię; jako metoda nauczania–może być wykorzystana do zrozumienia lub
przeżycia historii, literatury, języka ojczystego i innych;
b) udział w filmie – może odgrywać doniosłą rolę w procesie uczenia się. Może być
wykorzystana do poznawania nowego materiału czy przekazywania cennych wartości
społecznych, moralnych i innych. Wpływa na przeżycia emocjonalne;
c) udział w sztuce teatralnej – zawiera pewne wartości natury egzystencjonalnej;
stopień zaangażowania uczniów w obrębie wzmacnia walory emocjonalnego
poznania;
4. Metody ćwiczebne:
Tok ćwiczeń ma następujący przebieg:
- Uświadomienie sobie znaczenia i celu, jakiemu ma służyć ćwiczenie;
- Poznanie reguł działania, jak i sposobów wykonywania działania;
- Obejrzenie wzoru działania bezpośrednio wykonywanego przez
nauczyciela lub zawartego w filmie;
- Pierwsze próbne ćwiczenia z autokontrolą i autokorektą;
- Systematyczne wykonywanie ćwiczeń
Metody utrwalania:
Bardzo ważnym zadaniem jest zapewnienie trwałości
zdobytej wiedzy przez uczniów.
1. Powtarzanie:
− Warunkiem koniecznym do opanowania materiału przez powtarzanie jest
nastawienie się na zapamiętywanie, dokładne zrozumienie treści, wytrwałe i
regularne powtarzanie;
− Nauczyciel powinien dbać o to aby treści przyjmowane przez ucznia układały się
w zwarty system wiedzy;
− Powtarzanie musi być świadome i celowe, polegające na przypominaniu.
2. Ćwiczenia:
− Stosowanie wiedzy - czyli łączenie teorii z praktyką.
− Istnieją takie ćwiczenia, których głównym celem jest uzyskanie sprawności
ruchowych, np. ćwiczeń w pisaniu;
- Ćwiczenia powinny być urozmaicone i systematyczne,
Rodzaje programów nauczania
(podział zaproponowany przez Kupisiewicza):
1. Program liniowy:
- Twórcą jest Skinner
- Ten program opiera się na teorii uczenia krok po kroku, co oznacza podział materiału
na mniejsze dawki informacji, bo są one łatwiejsze do opanowania przez ucznia niż
duże.
2. Program rozgałęziony:
- Twórcą jest Crowder
- Materiał dzieli się na większe dawki, po każdej dawce informacji następuje
pytanie, które zmusza ucznia do wyboru prawidłowej odpowiedzi spośród
kilku podanych.
- Pytania mają na celu służyć sprawdzeniu czy uczeń przyswoił i zrozumiał
dany materiał.
- Gdy uczeń wybiera złą odpowiedz powinno się zapewnić mu możliwość
utrwalenia najważniejszych wiadomości w drodze ćwiczeń, zmuszać
do aktywnej pracy nad tekstem a tym samym wyeliminować uczenie
się „mechanicznie” oparte na wielokrotnym powtarzaniu tych samych treści.
- Droga prowadząca przez program rozgałęziony jest zróżnicowana w
zależności od indywidualnych zdolności uczniów. W Tym programie
indywidualizacji podlega tempo i treść uczenia.
3. Program blokowy:
− Twórcą jest Kupisiewicz
− Istotnymi cechami tego programu są między innymi:
• Nasycenie problemami, które skłaniają do wykonywania różnych operacji
intelektualnych i posługiwania się zdobytą wiedzą przy rozwiązywaniu
określonych zagadnieniach.
• Zapewnienie pomocy nauczyciela;
− Program blokowy pozwala rozwijać samodzielne myślenie uczniów;
− Środkami służącymi do ekspozycji programu blokowego są podręczniki
System klasowo-lekcyjny – polega na tym, że wszystkich uczniów w szkole dzieli się na grupy, tworzące odrębne klasy:
a) jest powszechnie stosowaną formą nauczania
b) jest ekonomiczny, gdyż nauczyciel pracuje równocześnie z dość dużą grupą uczniów.
c) pozwala realizować zasadę systematyczności oraz opanowanie przez uczniów podstawowego zasobu wiedzy i umiejętności.
* Klasę tworzy grupa uczniów w tym samym wieku lub zbliżonym, o zbliżonym zasobie wiedzy i doświadczeń oraz na podobnym etapie rozwoju umysłowego.
* Lekcja to forma pracy organizacyjnej procesu dydaktycznego, podczas której nauczyciel w ściśle określonych ramach czasowych, prowadzi zajęcia z uczniami.
Rodzaje lekcji wg. Półturzyckiego:
1. lekcja podająca:
a) sprawy organizacyjne, przygotowanie uczniów do pracy
b) sprawdzenie zadania domowego
c) przedstawienie, opracowanie nowych treści nauczania
d) zintegrowanie nowych wiadomości już z nabytymi, systematyzacja
e) utrwalenie nowo zdobytych wiadomości przez zastosowanie ich w nowych sytuacjach
f) wyjaśnienie pracy domowej
2. lekcja problemowa:
a) przygotowanie klasy do pracy
b) w nawiązaniu do poprzednich zajęć, kontrola pracy domowej
c) stworzenie sytuacji problemowej, uczniowie formułują problem główny i związane z nim zagadnienia
d) określenie planu pracy, formułowanie przez uczniów różnych rozwiązań problemu
e) sprawdzenie propozycji rozwiązania problemu (teoretyczne bądź praktyczne)
f) systematyzacja i utrwalenie nowych wiadomości
g) zastosowanie zdobytych wiadomości w nowych sytuacjach praktycznych bądź teoretycznych - w czasie lekcji lub w formie pracy domowej
3. lekcja operacyjna:
a)przygotowanie uczniów do pracy, sprawdzenie pracy domowej
b) uświadomienie uczniom celów zajęć
c) określenie zasad i reguł, według których ma być wykonane zadanie
d) wzorowy pokaz nauczyciela określonej czynności
e) pierwsze próby wykonywane są przez uczniów pod okiem nauczyciela
f) ćwiczenie czynności (urozmaicone)
g) zadanie pracy domowej, której celem jest utrwalenie nabytej sprawności
4. lekcja ekspozycyjna:
a) przygotowanie klasy do pracy
b) prezentacja uczniom informacji dotyczących eksponowanego dzieła oraz jego twórcy
c) uczestnictwo uczniów w ekspozycji (może być powtarzana - cała lub tylko fragmenty)
d) dyskusja dotycząca wartości dzieła
e) twórcza aktywność uczniów w zależności od charakteru dzieła
Formy organizacyjne pracy uczniów:
1. Praca jednostkowa - polega na tym, że uczniowie niezależnie od siebie realizują określone zadania dydaktyczne, korzystając z pomocy nauczyciela. Zaletą takiej pracy jest możliwość dostosowania tempa uczenia oraz dokładniej kontroli przebiegu jak i efektów pracy ucznia.
2. Praca zbiorowa - jest to praca obejmująca wszystkich uczniów w klasie. . Zachodzi potrzeba takiego organizowania procesu dydaktycznego, aby mogli oni zgodnie ze swoimi mozliwościami aktywnie uczestniczyć w tymprocesie. We współczesnej dydaktyce bardzo mocno podkreśla się potrzebę indywidualnego podejścia do ucznia w pracy zbiorowej. Ze względu na zróżnicowanie poziomów uczniów należy stosować równolegle z pracą zbiorową – integralnie z nią powiązaną – pracę indywidualną.
3. Praca grupowa - stwarza korzystną sytuacje organizacyjną, polegającą na tym, że wszyscy uczniowie w klasie są aktywnie zaangażowani w prace związaną z tematem lekcji. Przyswajanie wiedzy i umiejętności odbywa się pod wpływem uczestnictwa w grupie.
Nauka domowa uczniów:
Zdaniem Okonia "praca domowa jako uzupełnienie i ciąg dalszy pracy lekcyjnej umożliwia pogłębienie i utrwalenie wiedzy ucznia. Zmuszając uczniów do samodzielnego podejmowania codziennych obowiązków, kształtuje ich wolę i charakter, rozwija systematyczność i dokładność, inicjatywę, pomosływość, wzmacnia wiarę we własne siły i kształtuje pozytywny stosunek do pracy."
Zajęcia pozalekcyjne - to zajęcia organizowane przez szkołę, przy czynnym udziale uczniów, wybrane przez nich dla spędzenia wolnego czasu, dające rozrywkę i wypoczynek. Mają charakter dobrowolny. Nie maja jednolitych programów, dostosowują się do uzdolnień i zainteresowań uczniów. Rolą nauczyciela jest organizowanie samodzielnej pracy uczniów, ponadto nie stosuje się lekcyjnych form kontroli, ale poprzez wystawy, konkursy, olimpiady itp.
1. Rodzaje zajęć pozalekcyjnych:
a) Praca masowa - polega na organizowaniu zbiorowych zajęć kulturalnych, imprez, rozrywek itp. Np. referaty, pogadanki, odczyty, referaty, wieczorki dyskusyjne itp.:
b) Praca w kołach zainteresowań - polega na organizowaniu uczniów w kilkuosobowe zespoły do prowadzenia z nimi zajęć przez dłuższy okres wg określonego planu
c) Praca indywidualna - może sprowadzać się do wykonywania albumów, opracowywaniu referatu, konstruowaniu modeli, wykonywania pomocy naukowych, dekoracji itp.
Wycieczki szkolne:
Wycieczka to szczególna forma kształcenia. Polega na wyprowadzaniu uczniów poza klasę szkolną w celu bezpośredniego zetknięcia się z rzeczami, zjawiskami i procesami w ich naturalnym otoczeniu.
Wycieczki szkolne zaspokajają potrzebę dociekliwości poznawczej uczniów poprzez odkrywanie otaczającej rzeczywistości, poznawania osobliwości zjawisk przyrodniczych i społecznych. Ma to duże znaczenie, ponieważ rozwija się zainteresowanie przedmiotem nauki szkolnej, ułatwia zdobycie dokładnych wyobrażeń o życiu przyrody i ludzi.
Każdą wycieczkę powinno poprzedzać jej gruntowne przygotowanie, tj. dokładne określenie celu i opracowanie planu wycieczki. Nauczyciel musi wcześniej zaznajomić się z miejscem wycieczki i zebrać potrzebne informacje, aby ustalić jej przebieg, zadania uczniów, pytania itp. Przed wycieczką uczniowie powinni dokładnie zapoznać się z planem oraz zadaniami związanymi z przygotowaniem się do wycieczki. Uczniowie nie tylko mają oglądać, ale też muszą wiedzieć „na co” i „po co” mają patrzeć.
Podstawową metodą stosowaną na wycieczce jest obserwacja kierowana. Polecenia i pytania nauczyciela powinny być krótkie i jasne, wyraźnie określające plan czynności. Można też stosować metodę wywiadu, gdy mamy doczynienia z człowiekiem, z jego działalnością zawodową lub społeczną.
W czasie wycieczki uczniowie realizują wyznaczone zadania, pracując indywidualnie, grupowo lub zbiorowo. Wycieczka spełni wówczas cel, gdy jej wyniki zostaną omówione i usystematyzowane. Nauczyciel sprawdza wykonanie zadań (notatki, szkice, obrazy itp. ) , zbiera i porządkuje spostrzeżenia oraz wspólnie z uczniami wyciąga wnioski. Odpowiednia organizacja i przeprowadzenie wycieczki zapewnia ścisłe powiązanie z materiałem nauczania oraz wyzyskanie możliwości dydaktycznych.
